Początki tego pierwszego w powojennej Polsce muzeum pod otwartym niebem sięgają daleko wstecz, do lat 30. XX wieku. Wtedy to zacni potomkowie Moniaków, sołtysio-szlacheckiego rodu orawskiego, przekazali na rzecz Skarbu Państwa pozostałą cząstkę swojej ojcowizny – ziemię wraz z dworem oraz zabudowaniami gospodarczymi. Byli to Joanna z Łaciaków Wilczkowa i jej brat, na stałe mieszkający już w Budapeszcie Aleksander Łaciak (a właściwie Sándor Lattyak). Ich starodawne dworskie osiedle w nieregularnym układzie, z małym parkiem otoczonym potokami, z widoczną w dalszym planie sylwetką Babiej Góry, stało się zaczątkiem dzisiejszego skansenu.
W 1951 roku, po śmierci ostatniej z rodu Joanny Wilczkowej – która zamieszkiwała starodawną siedzibę rodową na zasadzie dożywocia – zniszczony dwór wraz z zespołem budynków gospodarczych został starannie odnowiony przez dr Hannę Pieńkowską. Wtedy też zrodziła się myśl zorganizowania tutaj muzeum na wolnym powietrzu, gromadzącego spuściznę orawskiej kultury i historii. Z czasem za sprawą determinacji wielu ludzi, a szczególnie dr Wandy Jostowej, udało się odtworzyć dawną orawską wieś z jej zabudowaniami, małą architekturą, zakładami przemysłu wiejskiego i budynkami sakralnymi, która wciąż się rozwija i wzbogaca o nowe elementy.
Muzeum – Orawski Park Etnograficzny prezentuje zatem tradycyjną kulturę materialną, społeczną oraz duchową ludności polskiej Orawy. Zagrody chłopskie ukazują warunki bytowe ludności orawskiej od biednych po zamożnych gospodarzy i ich życie codzienne, naznaczone ciężką pracą. Jest tu też ukazany czas świąteczny – pełen radości i nadziei. Codzienność i wydarzenia odświętne są jednakowo pełne rozmaitych zabiegów – obrzędów, zwyczajów i obyczajów, mających zapewnić życiową pomyślność. Z kolei kuźnie, olejarnia, młynotartak czy folusz prezentują nie tylko technologie produkcji i trud pracy rzemieślników, ale też umiejętność ludzi wykorzystania sił natury bez jej niszczenia. Wszystko to, razem z małą architekturą i otaczającą przyrodą, tworzy niepowtarzalny klimat podróży w czasie do świata naszych przodków.
Oprócz ekspozycji stałych skansen organizuje również wystawy czasowe o zróżnicowanej tematyce oraz rozmaite imprezy i spotkania. Najważniejszą spośród nich jest Święto Borówki – największa cykliczna impreza plenerowa o charakterze folklorystycznym, odbywająca się w skansenie tradycyjnie w ostatnią niedzielę lipca. Program opiera się na występach zespołów regionalnych i ludowych, prezentacji dawnych rzemiosł, produktów regionalnych polskiej i słowackiej Orawy oraz tańca i muzyki regionu. Świętu Borówki towarzyszą targi sztuki ludowej i profesjonalnej, konkursy, degustacja dań regionalnych oraz wiele innych atrakcji dla dorosłych i dzieci. Jednocześnie nie jest to zwykły festyn – promuje się tu tradycyjne rękodzieło i autentyczność, czyli to, co najpiękniejsze w kulturze ludowej.
Nieodłącznym elementem w działalności muzeum stały się także zajęcia edukacyjne, których bogata oferta przyciąga rzesze turystów z całej Małopolski, a nierzadko także z odleglejszych zakątków kraju.
Dzisiejszy skansen zatem, podobnie jak niegdyś sam szlachecki dwór, pełni rolę ośrodka kulturalnego polskiej Orawy. Jego działalność: naukowa, edukacyjna i kulturotwórcza chroni i popularyzuje dziedzictwo regionu. Muzeum jest bowiem żywe przede wszystkim wtedy, kiedy są w nim widzowie – odbiorcy kultury – ale też twórcy, którzy z całą swoją wiedzą i entuzjazmem będą chcieli i potrafili tę kulturę pokazać.
